Katedra Świętego Piotra i Najświętszej Marii Panny w Kolonii (Kölner Dom) ma 144 metry długości i 86 metrów szerokości, a jej strzeliste wieże wznoszą się na wysokość 157 metrów, co w chwili ukończenia prac w 1880 roku czyniło z niej najwyższą budowlę świata! Tym mianem cieszyła się tylko 10 lat, ale do dzisiaj pozostaje drugą co do wysokości najwyższą gotycką świątynią na świecie (na pierwszym miejscu jest ukończona w 1890 roku katedra w Ulm, której wieża mierzy 161,5 metra).

Widoczna z daleka sylwetka świątyni wyraźnie dominuje nad panoramą miasta i jest jednym z symboli Kolonii. Od 1996 roku katedra znajduje się na prestiżowej Liście światowego dziedzictwa UNESCO.

Już w czasach rzymskich miejsce, w którym stoi obecnie katedra, zajmowane było przez pogańską świątynię. W IV wieku wzniesiono tutaj pierwszy chrześcijański kościół, a w latach 818-870 zbudowano bazylikę, której zachodni chór zadedykowano Świętemu Piotrowi, zaś wschodni Najświętszej Marii Pannie. W 1164 roku arcybiskup Rainald von Dassel przywiózł z Mediolanu cenny łup – relikwie Trzech Króli – co spowodowało jeszcze większy napływ pielgrzymów i już wkrótce Kolonia urosła do rangi czwartego najważniejszego celu pielgrzymek po Ziemi Świętej, Rzymie i Santiago de Compostela. Nawet powiększona katedra nie była w stanie tej ilości pielgrzymów pomieścić, w związku z tym w 1225 roku zapadła decyzja o budowie nowej. Gdy 30 kwietnia 1248 roku stara katedra spłonęła, nie rozpoczęto odbudowy, ale jeszcze w tym samym roku położono kamień węgielny pod zupełnie nową, wzorowaną na „nowoczesnych” francuskich pomysłach gotycką świątynię, która po poprzedniczce otrzymała tylko wezwanie – św. Piotra i Najświętszej Marii Panny.

Około 1300 roku gotowe było obecne prezbiterium z ambitem i wieńcem wielobocznych kaplic, którego poświęcenia dokonano w 1322 roku. Około roku 1360 rozpoczęto budowę wieży południowej, którą udało się jednak wznieść tylko do wysokości pierwszej kondygnacji. Pod koniec XV wieku w związku ze zmianami na świecie, spadkiem znaczenia Hanzy i dochodów z handlu, pojawiły się problemy finansowe, a tempo prac budowlanych zaczęło słabnąć. W 1510 roku prace budowlane zostały wstrzymane, ale różne wiadomości i notatki dotyczące budowy były sporządzane jeszcze do 1528 roku, może więc budowniczowie mieli wtedy jeszcze nadzieję na wznowienie prac. Na drzeworycie z 1531 roku można zobaczyć niedokończoną budowlę z ogromnym żurawiem pochylonym nad południową wieżą – smutny symbol upadku miasta, który miał przez kolejne 300 lat straszyć, wznosząc się nad miastem. Podobno w tym okresie Kolończycy zwykli mówić, że wcześniej przyjdzie koniec świata, niż katedra będzie gotowa.

Koniec świata nie przyszedł. Przyszli niezbyt sympatyczni Francuzi, a po nich, w 1815 roku Prusacy. W tym samym czasie odnalazła się część oryginalnych planów katedry i narodził się pomysł dokończenia budowy. Powstało kolońskie towarzystwo budowy katedry, które rozpoczęło zbiórkę pieniędzy. Kamień węgielny pod dalszą budowę w 1842 roku położył król Prus Fryderyk Wilhelm IV, a już w 1880 roku, po ponad 600 latach od rozpoczęcia prac, katedra została ukończona.

Bombardowania podczas II wojny światowej praktycznie zmiotły z powierzchni ziemi większą część starego miasta, ale jakimś cudem katedra, pomimo kilku trafień – ocalała. W kilku miejscach zniszczeniu uległ dach i fragmenty sklepień, a elewacja doznała wielu uszkodzeń wskutek eksplozji pocisków, ale... w przeciwieństwie do większości otaczających ją zabudowań stała i na tle ogromnych zniszczeń musiała jawić się cudem. Cóż, na pewno jest wyjątkowa!

Przestronne, rozświetlone wpadającym przez witraże kolorowym światłem zachwyca ad maiorem Dei gloriam et Beatissime Virginis Mariae honorem. Świątynia ma formę bazyliki, a więc nawa główna jest wyższa od naw bocznych, a jej okna dodatkowo rozświetlają wnętrze. Nawy boczne, po dwie z każdej strony, przechodzą w trójnawowy transept, a dalej w ambit okalający prezbiterium. Ambit odgrodzony jest żelazną bramą i między innymi podczas nabożeństw nie można się do niego dostać. Jednak gdyby przejście było zamknięte, warto się dowiedzieć, kiedy danego dnia będzie możliwość wejścia i przyjść ponownie. Tutaj znajduje się Krucyfiks Gerona, Madonna Mediolańska, a w jednej z kaplic otaczających wieńcem ambit szczątki naszej królowej Rychezy. Okrążając prezbiterium, mamy też możliwość podejść bliżej i obejrzeć wykonany na przełomie XII i XIII wieku piękny, pozłacany Relikwiarz Trzech Króli kryjący ponoć ich doczesne szczątki¹.

Jak na gotycką świątynię przystało powierzchnia okien katedry jest ogromna i wynosi około 10 000 m²! Wypełniają je piękne witraże, na które też warto zwrócić uwagę. Pięć witraży w północnej nawie bocznej, ufundowanych pomiędzy 1507 a 1509 rokiem, przedstawia między innymi sceny pasyjne, legendę o św. Piotrze i o korzeniu Jessego, pokłon pasterzy, pokłon Trzech Króli i koronację Marii. Na górnej kondygnacji prezbiterium znajdują się witraże królewskie (24 królów Judei i 24 Mędrców Apokalipsy) z około 1310 roku, a najstarsze, trzynastowieczne witraże znajdują się w oknach ambitu i przedstawiają motywy ze Starego i Nowego Testamentu. W południowej nawie bocznej można zobaczyć pięć witraży bawarskich ufundowanych w roku 1842 przez króla Ludwika I Bawarskiego (wstawione w 1848 r.). Przedstawiają one kazanie Jana Chrzciciela, pokłon pasterzy i królów, zdjęcie z krzyża, zstąpienie Ducha Świętego oraz ukamienowanie św. Stefana.

Na tle tych wszystkich bardzo starych witraży mocno zaskakuje główne okno południowego ramienia transeptu zaprojektowane przez Gerharda Richtera. Wykonany w 2007 roku witraż na pewno jest rewolucyjny i przedstawia... właściwie to nie wiem, co przedstawia. Wygląda trochę jak losowo rozrzucone różnokolorowe piksele komputerowego obrazka o niewielkiej rozdzielczości.

W jednej z kaplic otaczających ambit, poświęconej świętemu Janowi Chrzcicielowi, mieści się grobowiec arcybiskupa Konrada von Hochstaden, tego samego, który położył kamień węgielny pod budowę katedry.

W tej samej kaplicy, po prawej stronie znajduje się grobowiec z Bożej łaski królowej Polski Rychezy Lotaryńskiej zwanej także Ryksą. Była ona córką palatyna reńskiego Ezzona oraz wnuczką Ottona II i cesarzowej Teofany. W 1013 roku podczas pertraktacji pokojowych w Merseburgu zapadła decyzja o jej politycznym małżeństwie z synem Bolesława Chrobrego, które miało zagwarantować pokój pomiędzy od lat walczącymi stronami. W tym samym roku małżeństwo zostało zawarte, a Piastowie zostali skoligaceni z domem cesarskim. Pokój nie trwał długo i w 1015 roku wybuchła trzecia wojna Bolesława Chrobrego z Henrykiem II, ale już kończący ją pokój w Budziszynie okazał się trwalszy.

W 1025 roku, po śmierci Bolesława, Mieszko II i Rycheza zostali koronowani na króla i królową Polski. Bolesław Chrobry pozostawił synowi Polskę potężną jak nigdy wcześniej, a polityczny mariaż z rodziną cesarską zdawał się pozycję Polski i jej władców ugruntowywać. Jak wiemy z historii, stało się inaczej, a być może efektem późniejszych wydarzeń jest również nie najlepsza opinia polskich historyków o naszej (prawdopodobnie pierwszej) królowej. Jan Długosz pisał o niej np.: Niewiasta umysłu wprawdzie męskiego, w wierze chrześcijańskiej wprawdzie nie opieszała, cnotę i pobożność miłująca, ale której rządy ani staranne, ani narodowi przychylne, Polakom się nie podobały. Niepomna płci swojej i słabości niewieściej, głucha na rady roztropniejszych ludzi, szczęście obrała sobie za narzędzie swojej ślepoty. Jęła pogardzać narodem polskim, szyderczo pomiatając wszystkimi, i z swym rządem kobiecym rozpierając się samowładnie. Nie najlepiej w swojej książce pt. Bezkrólewie odmalował ją także Karol Bunsch, ale trzeba pamiętać, że ten miał dodatkowe powody, by Niemców sympatią nie darzyć. Z drugiej strony Rycheza była przecież matką Kazimierza Odnowiciela, władcy, którego zasługi dla Polski są niepodważalne. Czy rzeczywiście była aż taka zła? Knuła z Bezprymem, wywiozła z Polski insygnia koronacyjne i skarb? A może była tylko ofiarą knowań kochanki niewiernego męża?

Wszystko to działo się niemal tysiąc lat temu i jak było naprawdę, nigdy pewnie się nie dowiemy. Faktem jest, że tytułem królowej Polski posługiwała się do końca życia. Zmarła 21 marca 1063 roku i została pochowana w Kolonii, w kolegiacie Panny Marii ad Gradus. W 1817 roku jej szczątki zostały przeniesione do katedry, gdzie spoczywają do dziś. Na jej klasycystycznym nagrobku można znaleźć parę słów po polsku Tu leżą zwłoki Ryxy, Królowej Polskiej, Mieczysława II żony, Kazimierza I, Odnowiciela Państwa Matki +1057, a powyżej łaciński napis:

Anno Dom: incarnati MLVII.II idus Aprilis, Richeza Regina Ab Annone II, sedis huius venrbli² Archiepiscopo, præsentis Ecclesiæ fundatore, cum ingenti totius Cleri populique frequentia honorifice sepulta est, et per ipsum inducta pontificem; duobus ornatissimis prædiis S:Petro collatis, nono calendas Aprilis obiit.