Podróże małe i duże

Kościół Pokoju w Świdnicy pw. Świętej Trójcy

Kościół Pokoju w Świdnicy pw. Świętej TrójcyŚwidnica na fali reformacji Lutra stała się miastem ewangelickim. Jednak już XVII wieku, kiedy to w wyniku wojny trzydziestoletniej (1618–1648) została przyłączona do Cesarstwa Austrii, rozpoczęto proces kontrreformacji skierowany przeciwko protestantom. W latach 1653–1654 specjalne komisje cesarskie odebrały ewangelikom wszystkie należące do nich kościoły. Na drodze pokojowego porozumienia udało im się uzyskać od cesarza prawo do zbudowania kościoła ewangelickiego poza murami trzech miast: Głogowa, Jaworzu i Świdnicy. Stąd też później zaczęto określać powstałe tam kościoły mianem świątyń pokoju. Po rozmaitych petycjach skierowanych na dwór wiedeński, przy wskazaniu planowanego placu budowy 13 sierpnia 1652 r. oficjalnie udzielono zgody na rozpoczęcie prac. Postawiono jednak warunek, określający formę i materiał mających powstać kościołów. Mogły być one zbudowane tylko z gliny, bez dzwonów, a więc i bez wieży.

Inżynier wrocławski Albrecht Sabish, projektant kościoła w Jaworzu sporządził plany dla Świdnicy. Zadanie było nie łatwe, ponieważ budynek miał pomieścić jak największą liczbę wiernych. Sabish zaprojektował kościół jako budowle ryglową na planie krzyża greckiego, czyli równoramiennego. Przestrzenie między belkami były wypełnione prętami owiniętymi słomą, a następnie pokryte gliną. Dnia 23 sierpnia 1656 roku położono kamień węgielny pod budowę kościoła, która trwała niespełna rok.

Powstały kościół jest klasyczną konstrukcją szkieletową, z wydzielonymi elementami nośnymi od wypełniających. Trójnawowy korpus główny krzyżuje się w centrum kościoła z również trójnawowym transeptem. Centralizujący rzut świątyni miał odpowiadać potrzebom zmieniającej się wówczas liturgii, opartej na głoszeniu ewangelii z umieszczonej na skrzyżowaniu naw ambonie. Wsparte na czworobocznych słupach dębowych dwukondygnacyjne empory opasują całe wnętrze świątyni. Podobny zabieg spotkamy również w innych kościołach ewangelickich na terenie Polski.

Kościół posiada 3 000 miejsc siedzących oraz 4 500 miejsc stojących. Oświetlenie wnętrza zapewniają trzy rzędy okien, po jednym rzędzie dla każdej kondygnacji. Jednak potężne drzewa otaczające kościół i pobudowane z czasem pomiędzy emporami a parterem loże utrudniają dostęp światła, co nie trudno zauważyć.

Pomimo dotkliwych szykan i prześladowań w dobie kontrreformacji, w znacznej większości Świdnica pozostała ewangelicka. Naturalnym następstwem takiego stanu rzeczy był brak miejsc dla wszystkich wiernych. W kościele robiło się coraz ciaśniej, dlatego niektóre rodziny ziemiańskie, które zajmowały miejsca na parterze, pod emporami zaczęły dodawać z zewnątrz parterowe przybudówki o wyglądzie kapliczek, poszerzając w ten sposób przestrzeń kościoła. Podłogę uzyskanych w ten sposób lóż podnoszono nieco nad poziom posadzki, gwarantując w ten sposób lepszy widok na ołtarz. Poszczególne loże szlacheckie i cechowe posiadały swoje osobne wejścia do świątyni, w konsekwencji czego do kościoła łącznie prowadzi aż 30 drzwi. Stopniowo ziemianie przekształcali wygląd świątyni, budując m.in. pomiędzy pierwszą a drugą emporą międzychóry. Balustrady empor przyozdabiali obrazami i napisami z wersetów biblijnych. Wnętrze kościoła dekorowały także bogato zdobione kartusze herbów cechowych.

Początkowo bardzo skromne i surowe wnętrze odpowiadało postulatom ikonoklazmu protestanckiego, negującego wszelkie przedstawienia religijne. Ze względu na charakter nabożeństwa ewangelickiego, którego nieodłączną częścią jest śpiew chorałów zgromadzonego ludu, najpilniejszą potrzebą stało się zamówienie dla świątyni organów. Firma Gottfryda Klosa w Brzegu wykonała imponujące, barokowe organy, które do dzisiaj przeszły wiele konserwacji i przebudów. W kościele znajdują się również drugie organy, których używano, gdy tamte były nieczynne. Stoją one we wschodniej części kościoła nad ołtarzem, na najwyższej trzeciej emporze. Pojawienie się organów było impulsem do dalszych prac we wnętrzu kościoła. Wykonanie polichromii powierzono lokalnemu artyście Krystianowi Sussenbachowi, do którego później dołączył się Krystian Kolicki. Malowidła wykonane farbami olejnymi pokryły cały strop oraz opasające wnętrze kościoła empory. Prace trwały około trzech lat, a ich koniec miał miejsce w 1696 roku. Ponieważ cały strop konstrukcyjny dzieli się na pięć części, pokryty został pięcioma wielkimi kompozycjami. Każda z nich została zamknięta w ośmiobocznym obramowaniu.

Tematyka obrazów została zaczerpnięta z „Objawienia św. Jana”, czyli ostatniej księgi Nowego Testamentu, z wyjątkiem obrazu środkowego, na skrzyżowaniu naw, przedstawiającego Trójcę Świętą, od której wzięło się wezwanie kościoła świdnickiego. Ikonografia poszczególnych przedstawień ma się następująco. Nad zachodnią częścią nawy, w tzw. hali zmarłych mieści się scena tronującego Boga Ojca ukazującego się św. Janowi. Południowa tzw. hala ślubów prezentuje upadek Babilonu, podczas gdy północna zwana halą polową – Sąd Ostateczny. Wschodnia część kościoła, czyli tzw. hala ołtarzowa to przedstawienie Niebieskiego Jeruzalem wg księgi Objawienia.

We wnętrzu kościoła mieści się kilka epitafiów szlacheckich i patrycjuszy świdnickich. Wnętrze obfituje także w herby i znaki cechowe. Piękną ozdobą kościoła jest pochodząca z 1729 r. ambona, znajdująca się na narożu skrzyżowania nawy głównej i transeptu. Zdobią ją trzy pełnoplastyczne figury będące personifikacją cnót boskich: Wiary trzymającej w lewym ręku krzyż, Miłości z dzieckiem oraz Nadziei z kotwicą. Obok pulpitu na ambonie znajduje się zegar piaskowy o pięciu klepsydrach wyznaczający czas kazania. Głównym elementem wystroju kościoła jest ołtarz główny. Ufundowany został na stulecie istnienia kościoła przez Petera Pauliandera, starszego cechu garncarzy. Ta architektoniczna, rozbudowana i wielopoziomowa struktura swoją wspaniałością miała dominować nad wnętrzem kościoła. Centralna scena ołtarza przedstawia Chrzest Jezusa w Jordanie. Towarzyszące jej figury Mojżesza i Aarona oraz świętych Pawła i Piotra symbolizują przejście od Starego do Nowego Testamentu. Na uwagę zasługuje również zakrystia, w której znajduje się barokowa chrzcielnica ufundowana przez okoliczne rody szlacheckie. Pokrywa chrzcielnicy w górnej części przybiera kształt tempietta – owalnej świątyni, w której wnętrzu mieści się scena Chrztu Chrystusa w Jordanie. Ponadto ściany zakrystii zdobi galeria portretów świdnickich pastorów prymariuszy.

Kościół Pokoju w Świdnicy pw. Świętej TrójcyKościół Pokoju w Świdnicy pw. Świętej Trójcy

Kościół w swej historii był wielokrotnie ostrzeliwany i niszczony. Z okazji jubileuszu 200. lat kościoła, w 1852 roku, wzniesiono nową halę ślubów i hale chrztów. Odświeżono wnętrze i dokończono dekoracje ambony. Z tego też czasu pochodzą charakterystyczne okna witrażowe o neogotyckiej stylistyce. W kolejnych latach, dalsze prace restauracyjne przyczyniły się m.in. do odnowienia dekoracji malarskiej wnętrza, miejscami polegającej na przykryciu oryginalnej polichromii rzeźb złotą farbą. Od 1922 roku miały miejsce największe prace konserwatorskie. Był to polsko-niemiecki projekt, który zakładał mi.in. wzmocnienie konstrukcji drewnianego szkieletu oraz położenie nowych gontów na dachu. Następnie odnowiono elewację, przywracając pierwotną kolorystykę kościoła, gdzie pomalowane na czarno elementy szkieletu kontrastują z pomalowanym na biało tynkiem wypełnień.

Otoczenie kościoła w Świdnicy zachowało niepowtarzalną atmosferę zamkniętej enklawy. Zachowane budowle pochodzą w większości z XVIII wieku, a należą do nich m.in. wybudowana w 1708 roku drewniana dzwonnica oraz plebania. Istotnym elementem życia parafii była edukacja, dlatego w 1708 roku wybudowano w pobliżu kościoła szkołę, zwaną domem Lutra. Prawdziwą rzadkością są znajdujące się na zewnętrznych ścianach kościoła kamienne epitafia, czyli płyty nagrobne umieszczone tam wtórnie. Na ściany przenoszono tylko niektóre z cenniejszych likwidowanych z otaczającego kościół cmentarza płyt grobowych.

Dokonana powyżej krótka charakterystyka kościoła ewangelickiego w Świdnicy miała za zadanie wykazać specyfikę i wartość artystyczną tego unikatowego w skali światowej zabytku. Kościół Pokoju w Świdnicy, wraz z kościołem w Jaworzu wpisane zostały 13 grudnia 2001 roku na Listę światowego dziedzictwa kultury UNESCO. Kościół ten jest nie tylko największym drewnianym kościołem w Europie, ale także znakomitym świadectwem oddziaływania kultury ewangelickiej.

Kornelia Drozdek

Źródła:

  1. Grajewski, G., Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy, 2005.

  2. Jadwiszczok K., Kościół Pokoju w Świdnicy, 1967.

PodróżeKulturaMuzykaHistoriaFelietonyPaństwo, polityka, społeczeństwoPowieści i opowiadaniaKącik poezjiRecenzjeWielkie żarcieKomiks
PrzewodnikiAlbaniaNepalPolskaRumunia
Oceń zamieszczony obok artykuł.
Minister kazał, więc uprzejmie informujemy, że nasze strony wykorzystują pliki cookies (ciasteczka) i inne dziwne technologie m.in. w celach statystycznych. Jeśli Ci to przeszkadza, możesz je zablokować, zmieniając ustawienia swojej przeglądarki. Więcej informacji znajdziesz w artykule: Pliki cookies (ciasteczka) i podobne technologie.