Mozambik – kraj dla Europejczyka przedziwny i fascynujący zarazem. Dziwić może tu wiele rzeczy, zachwycać – jeszcze więcej. Mozambik to kraj ogromnych kontrastów i z pewnością niezbyt częste miejsce przeznaczenia zagranicznych turystów. Zarówno Europejczyków, jak i Amerykanów stanowczo bardziej kusi sąsiednia Republika Południowej Afryki, jednak ciekawi świata, będąc w RPA, zapuszczają się również na wschód – do Mozambiku – by zasmakować prawdziwej Afryki na południu czarnego kontynentu.

Moją podróż do Mozambiku rozpoczęłam w Polokwane (dawna nazwa: Pietersburg), znajdującym się na północnym wschodzie Republiki Południowej Afryki, w prowincji Limpopo. Środkiem transportu był autobus, a raczej niewielki bus, prowadzony przez zaprzyjaźnionego afrykanera Nicka Coetze. Nick to niewysoki, lecz dobrze zbudowany 45-latek, który już od wielu lat prowadzi swój niewielki biznes turystyczny i ma spore doświadczenie w obwożeniu turystów po RPA, Mozambiku i Suazi. Na dodatek zna najróżniejsze afrykańskie dialekty, co jest naprawdę nieocenione w kontaktach z miejscowymi.

Wyruszyliśmy w drogę jeszcze przed świtem, żeby około 9:00 dotrzeć do granicy. Jako, że jestem bardziej typem sowy niż skowronka, przespałam prawie całą drogę do przejścia granicznego. Nick obudził mnie tylko raz, w okolicach Nelspruit, w prowincji Mpumalanga, bym nie przeoczyła wspaniałych widoków w Górach Smoczych.

Do granicy dotarliśmy przed dziewiątą. Jeszcze przed wjazdem do Mozambiku postanowiłam wymienić trochę waluty na lokalne meticale, mimo iż Nick uprzedził mnie, że w Mozambiku można spokojnie posługiwać się południowoafrykańskimi randami¹. Ja jednak uparcie podążam do niewielkiej budki z szyldem: EXCHANGE (wymiana), by mieć w portfelu chociaż trochę mozambickiego grosza. W kolejce przede mną stoi Niemiec – 40-letni Klaus ze Stuttgartu, który do Mozambiku, podobnie jak ja, wybiera się pierwszy raz i także chce wymienić walutę. Okazuje się, że przepływ pieniędzy jest w Mozambiku ściśle kontrolowany, a wymiana waluty wymaga wiele żmudnych formalności. Trzeba wypełnić stosowny formularz osobowy, zawrzeć w nim wszystkie szczegółowe dane (czasem wręcz zbyt szczegółowe!), a dopiero po tym można zabrać się za drugi formularz – monetarny. Na załatwieniu tej papierkowej roboty zeszło mi dobre pół godziny, a wszystko tylko po to, żeby mieć w portfelu równowartość stu złotych!

Przejście graniczne w Lebombo przypomina wielkie zabałaganione mrowisko. Wszędzie krąży pełno krzątających się ludzi, z których część chce przekroczyć granicę, część już ją przekroczyła, a reszta po prostu kręci się dookoła w poszukiwaniu jakichś transakcji handlowych lub też innych szemranych interesów. Na ledwo trzymających się pionu drucianych ogrodzeniach wiszą najróżniejsze tablice informujące o groźnych chorobach, których można nabawić się w czasie pobytu w Mozambiku. Na widok tabliczki ostrzegającej przed cholerą zaczynam nerwowo szukać mojej żółtej książeczki szczepień. Nick wdaje się w rozmowę z jakimś mężczyzną, który podszedł do naszego samochodu. Rozmawiają w języku tsonga². Okazuje się, iż wszystkich cudzoziemców wjeżdżających do Mozambiku, obejmuje obowiązek wizowy. Tajemniczy mężczyzna ochoczo deklaruje pomoc w uzyskaniu wiz, po czym zabiera nasze paszporty i znika w przygranicznym mrowisku! Perspektywa nieodzyskania paszportu przyprawiła mnie niemalże o palpitacje serca, ale Nick natychmiast zaczął mnie uspokajać zapewniając jednocześnie o uczciwości miejscowych. Po około godzinie odzyskaliśmy nasze paszporty z wbitymi mozambickimi wizami. Pośrednictwo kosztowało nas 100 randów, co było niewielką zapłatą wobec faktu otrzymania paszportu z powrotem. Na granatowej pieczątce wizowej dostrzegam godło Mozambiku, przypominające nieco godła dawnych sowieckich republik ludowych. Znajduje się w nim strzelba ze skrzyżowanym czymś na kształt wiosła (sic!). To chyba nie kraj dla pacyfistów - myślę. Jest już jednak za późno by się wycofać. Nick odpalił samochód. Wjeżdżamy do Lebombo.

Kierowaliśmy się autostradą na zachód do największego miasta Mozambiku, leżącego nad rzeką Tembe. Maputo - do 1975 roku zwane Lourenço Marques - jest największym ośrodkiem miejskim w kraju, zaś od 1907 roku pełni funkcję stolicy. Początek jego historii datuje się na rok 1544, kiedy to portugalski kupiec Lourenço Marques natknął się na te tereny podczas podróży szlakiem handlowym do Indii. Prawdziwa miejska infrastruktura pojawiła się tam jednak dopiero w końcówce XVIII wieku. Miasto stało się wówczas ważnym portem handlowym na Oceanie Indyjskim, zaś jego znaczenie wzrosło wraz z pojawieniem się w tym regionie kolei. Obecnie Maputo jest domem dla około miliona osób. Nie jest to zawrotna liczba, zważywszy na to, że populację Mozambiku szacuje się na ok. 22 miliony, tak więc urbanizacja nie osiągnęła tu zbyt imponującej skali.

Obecnie Maputo to gospodarcze, kulturalne oraz naukowe centrum Mozambiku. Znajduje się tam m.in. największy i zarazem najstarszy w kraju uniwersytet imienia Eduardo Mondlane (Universidade Eduardo Mondlane), na którym uczy się obecnie około 8000 studentów. To właśnie w Maputo mają siedziby międzynarodowe korporacje, zagraniczne firmy oraz ambasady. Niestety, stolica Mozambikuznacznie odbiega wyglądem i zabudową nie tylko od europejskichstolic, ale nawet od większych południowoafrykańskich miast. Budynki są zaniedbane, niektóre wręcz opustoszałe, mimo że znajdują się w centrum miasta. Idąc wzdłuż plaży w Maputo można napotkać na wiele dawnych hoteli, które czasy świetności mają już za sobą i po których pozostały jedynie zapomniane ruiny. Korzystając z krótkiego postoju w stolicy wybieram się na położony tuż przy plaży bazar. Stragany uginają się pod ciężarem ryb i owoców morza, a jarmarczna atmosfera przypomina trochę klimat bollywoodzkiego filmu. Można dostać tam praktycznie wszystko, co oferuje ocean: ryby, ośmiornice, homary, małże, a także kalmary, które w Mozambiku funkcjonują pod tajemniczą nazwą „lulas”. Nie brakuje też owoców i warzyw. Jeden ze sprzedawców wciska mi kassawę³, która przypomina patyk połowicznie obrany z kory. Gryzę kawałek na spróbowanie i odnoszę wrażenie, że w ustach mam papier! Może tylko trochę bardziej łykowaty.

Około 15:00 ruszamy dalej – tym razem kierujemy się na północ, do prowincji Gaza, a konkretnie do miasta Xai Xai (czyt. Szaj Szaj), nad rzeką Limpopo. Do Xai Xai docieramy jeszcze przed zachodem słońca. Nick zarezerwował nam nocleg w bardzo ascetycznie urządzonej chacie tuż przy plaży – nad podłogą przypominającą klepisko wisiały samotnie dwa hamaki, a o łazience można było tylko pomarzyć. „Po co ci łazienka, skoro plaża jest tuż obok”, mówi Nick i robi zdziwioną minę. Jedziemy więc wykąpać się na plaży, czym z początku nie jestem zachwycona, jednak Nick obiecuje mi naprawdę przyzwoitą plażę. Gdy docieramy na miejsce nie wierzę własnym oczom... Jeżeli w raju są plaże, to z pewnością wyglądają one jak Praia do Xai Xai (w języku portugalskim praia oznacza plażę). Należy ona do pierwszej ligi światowych plaż – piękna, czysta i pod każdym względem przygotowana dla wymagających turystów, a jednocześnie zachowująca swą naturalną dzikość. Wzdłuż plaży ciągną się skały, w których po przypływie gromadzi się woda. W nieckach można później znaleźć takie skarby jak muszle czy niektóre (ponoć bardzo smaczne) mięczaki. Po kąpieli idziemy na obiad. Przed restauracją jakiś mężczyzna patroszył kozę, a widok ten zupełnie odebrał mi apetyt. Bynajmniej nie zdziwiłam się, gdy kelnerka oświadczyła, że daniem dnia jest koźle mięso z... frytkami. Zamówiłam tylko frytki.

Bladym świtem opuściliśmy nasz „pięciogwiazdkowy hotel”, by udać się dalej na północ, do Inhambane (czyt. Injamban), które jest stolicą prowincji o tej samej nazwie. Im bardziej na północ, tym droga robiła się węższa i bardziej dziurawa, a krajobraz coraz bardziej przypominał Afrykę znaną mi z podróżniczych programów telewizyjnych – dziką, ubogą, lecz bardzo kolorową i tętniącą życiem. Po raz kolejny miałam okazję przekonać się o tym, że Mozambik to bardzo biedny kraj, któremu bogaty zachód łaskawie nadał eufemistyczny przydomek „kraju rozwijającego się”. Przejeżdżaliśmy przez małe wioski, zabudowane słomianymi chatami, pełne zmęczonych upałem ludzi i biegających boso dzieci. Do wielu z tych wiosek nie docierały bieżąca woda ani prąd, a jedynym śladem istniejącej zachodniej cywilizacji były wszechobecne reklamy Coca Coli wymalowane na murach, często już wyblakłą czerwoną farbą - oto globalizacja w najpełniejszym tego słowa znaczeniu.

Zatrzymaliśmy się na niewielkim targowisku na przedmieściach Inhambane. Nick chciał kupić trochę pomarańczy, które tam można było dostać praktycznie za bezcen. Nieśmiało wyszłam z busa rozglądając się wokoło. Jakiś dzieciak przywiązał kozę do filara podpierającego drewnianą budkę z owocami. Koza ryczała nieznośnie, ale byłam chyba jedyną osobą, która w ogóle zwracała uwagę na ten kozi ryk. Po chwili podeszła do mnie mała czarna dziewczynka w towarzystwie dwóch chłopców. Miała na sobie za dużą, sięgającą do jej drobnych kolan koszulkę Lee, przewiązaną w pasie jakimś sznurkiem. Wyglądało to nawet dość interesująco i z pewnością mogłoby być inspiracją dla niejednego kreatora mody. Dziewczynka wyglądała tak pociesznie, że postanowiłam poczęstować ją kruchymi ciastkami, które miałam w busie. Sprawiłam jej tym samym ogromną radość, ale jednocześnie wzbudziłam zazdrość chłopców, którzy podeszli wraz z nią. Musiałam więc podzielić się słodyczami także z nimi. Chłopcy jednak błyskawicznie dali znać innym dzieciom o tym, że znaleźli źródło darmowych ciasteczek i w ciągu niecałych 30 sekund zostałam otoczona przez stado żądnych słodyczy mozambickich dzieciaków. Całe szczęście, że Nick zbliżał się z pomarańczami, bo nie za bardzo wiedziałam jak sobie poradzić z taką gromadą. Mój wybawca krzyknął do nich coś w tsonga i dzieciaki uciekły jak poparzone. „Musisz uważać”, powiedział Nick, „przecież któreś z nich mogło wskoczyć do busa i coś ukraść!”. No tak, a jeszcze na granicy w Lebombo dawał sobie dwie ręce uciąć za uczciwość mieszkańców Mozambiku!