— Skąd jesteś?

— Spod Łucka, proszę jegomości. — Chłopak pokornie ściągnął czap­kę. — Ze stryjcem kapustę tu przedawalim.

— A stryjo gdzie?

— Pojechał, panie, do Zamościa, a ja doma wracam. — Po chwili na­mys­łu pachołek dodał:

— Pieniądze stryk do Zamościa powiózł.

Brzozowicz uśmiechnął się mimo bólu.

— Nic mi do waszych pieniędzy, nie bój się. Dam ci jeszcze zarobić. Ja, wi­dzisz, ranny jestem. Z wojny wracam. Na koń nie siądę. Powieziesz mnie do Łuc­ka, to zapłacę.

Chłopakowi zaświeciły się oczy.

— A imię masz jakieś?

— Mykoła, panie.

Brzozowicz dał mu parę groszy i wysłał po prowiant. Kierunek był mu w za­sadzie obojętny. Chciał po prostu oddalić się od tego zbiorowiska ludzkiego.

Zostawili w końcu za sobą Sokal, z którego gwar ponad stu tysięcy ludzi ści­gał ich jeszcze przez dobrą milę. Na drodze początkowo również panował du­ży ruch. Jedni, jak Mykoła, wracali do domów, pozbywszy się towaru. Inni spie­szy­li do obozu, by zdążyć jeszcze coś sprzedać przed wyjściem wojsk. Poja­wia­ły się również patrole i podjazdy, którym Brzozowicz się opowiadał, a oni, wi­dząc rannego weterana wojsk koronnych, przepuszczali ich bez problemów. Pa­choł wymościł dwukółkę sianem i gdyby nie choroba, to Olgierd nie mógłby na nic narzekać. Choroba jednak nie odpuszczała. Brzozowicz nie chciał już nawet pa­trzyć na to, co dzieje się z jego podbrzuszem. A to, co wydostawało się wraz z mo­czem, przyprawiało go niemal o torsje, choć w życiu napatrzył się na wiele okro­pieństw. Do tego czuł się coraz słabszy. Promieniujący ból rozchodził się po wszystkich człon­kach. Siły w ręku pozostało mu tyle, że na szable pewnie by go Mykoła położył.

Przed nocą skręcili z drogi do lasu, by znaleźć dogodne miejsce na biwak. Pa­choł rozpalił małe i dobrze ukryte ognisko i zaczął przyrządzać wieczerzę. Ol­gierd jednakże nie miał apetytu. Powiercił się chwilę na sianie i dość szybko za­snął. Ze snu wyrwało go szarpanie za ramię.

— Jegomość! Zbudźcie się, jegomość!

Brzozowicz odruchowo wyszarpnął z siana krócicę i wycelował prosto w twarz pachołka.

— Olaboga, panie, to ja, Mykoła! Jegomość, my tu nie są sami. Tamój się co­sik złego dzieje!

Olgierd położył palec na ustach i zaczął nasłuchiwać. Z lasu dolatywały ja­kieś dźwięki. Po chwili zaczął rozróżniać chrapliwe męskie głosy oraz coś jesz­cze. Wachmistrz zacisnął powieki. Głosy na przemian to przycichały, to roz­brzmie­wały na nowo ze zdwojoną mocą. Brzozowicz dźwignął się z wozu.

— Idź za mną i ani słowa. — Chłopak pokiwał skwapliwie głową i po­słusz­nie zaczął skradać się za nim. Noc była ciepła i bezwietrzna. Tamci tak ha­ła­sowali, że Olgierd nawet nie starał się iść cicho. Gdy uszli kilkadziesiąt kro­ków, zauważyli nikłe światło między drzewami. Podeszli jeszcze bliżej. Na po­la­nie płonęło małe ognisko. Wachmistrz zaległ na ziemi, wśród paproci, gestem na­kazując pachołkowi, by ten zrobił to samo. Gdy rozsunął dłońmi liście, ogar­nął wzrokiem całą polanę, a w szczególności to, co działo się wedle ogniska.

Brzozowiczowi świat nagle zawirował przed oczami. Na polanie stał Da­mian Rogalski. Obok niego Dyzma Jaskólski trzymał za włosy dziewczynę — TĘ DZIEWCZYNĘ! — w poszarpanej i częściowo zdartej już sukni, a drugą rę­ką bił ją po twarzy. Trzeci mężczyzna doskoczył nagle i szarpnął za zwisające strzę­py sukni, zdzierając ją z ofiary całkowicie. Tym mężczyzną był on — Ol­gierd Brzozowicz!

Wachmistrz obrócił się na plecy i zaczął ciężko oddychać.

— O Jezu! Jegomość! Co oni robią! Ubiją ją, zamęczą, jegomość…

— Zamknij się! — Olgierd przełknął ślinę i ponownie spojrzał na polanę. Tym razem zobaczył zupełnie obcych mężczyzn. Zwykłych obdartusów, pospo­li­tych łotrzyków albo maruderów. Nawet dziewczyna nie była podobna do TAM­TEJ. W tym momencie ofiara jakimś trafem wyrwała się swoim opraw­com — widocznie byli już dobrze pijani — i zaczęła biec przed siebie. Huknął strzał i dziewczyna upadła. Olgierd ocenił, że musiała dostać w nogę, bo potknę­ła się, a leżąc, próbowała jeszcze wstać i odbiec, lecz rana odebrała jej siłę.

— Jegomość… Zróbmy coś — jęczał Mykoła.

Brzozowicz złapał go za kudły i zaczął mu mówić wprost do ucha.

— Pójdziesz w tamtą stronę — pokazał mu przeciwległy koniec po­la­ny — i będziesz odmawiał zdrowaśki. Tylko normalnie odmawiaj, jak w koś­cie­le, nie śpiesz się. Jak zmówisz cztery, zacznij się drzeć, jakby cię ze skóry ob­dzie­rali, rozumiesz? Jak odwrócisz ich uwagę, to ja spróbuję się nimi zająć i mo­że ocalimy dziewczynę. Jak mi się nie uda, to uciekaj.

— Dobrze, jegomość, idę, o Jezu… — Mykoła odczołgał się kawałek i za­czął przekradać się między drzewami. Wachmistrz ruszył w drugą stronę. Czuł, jak bardzo jego ruchy są niepewne. Ból i osłabienie nie pozwalały mu przyjąć otwartej walki, a przecież niedawno jeszcze poradziłby sobie i z pięcioma takimi. Gdy podkradł się bliżej, jeden z ma­ruderów klęczał przy dziewczynie, a drugi zaczynał rozpinać spodnie. Wtedy Mykoła rozpoczął koncert. Darł się jak zarzynana świnia. Łotrzykowie jedno­cześ­nie zwrócili się w stronę dochodzącego wrzasku. Widać było, że zba­ra­nieli cał­kowicie, nie wiedząc, co począć. Olgierd, nie kryjąc się teraz zupełnie, za­czął iść w stronę najbliższego z nich, powoli wydobywając szablę z pochwy. Po chwili stał już za jego plecami. Klinga świsnęła w powietrzu, zatapiając się w kar­ku mężczyzny. Zbir upadł, ale Brzozowicz poczuł, że zamach wy­czer­pał jego siły. Krzyki Mykoły wciąż odwracały uwagę dwóch pozostałych, ale to nie mogło trwać wiecznie. Wachmistrz zrobił dwa kroki w kierunku ko­lej­ne­go marudera, czując, że nogi odmawiają mu posłuszeństwa. Podparł się na szab­li i wyciągnął zza pasa krócicę. Wówczas jeden z rzezimieszków spojrzał w je­go stronę. Jednocześnie dojrzał swego kompaniona, leżącego z twarzą w zie­mi. Krzykiem ostrzegł drugiego i teraz obaj zaczęli powoli zbliżać się do Ol­gierda, starając się jednocześnie nie tracić z oczu miejsca, z którego wydzierał się pachołek. Ten zresztą, widząc, co dzieje się na polanie, i że wrzask jego już ni­cze­mu nie służy, zamilkł i przerażony patrzył tylko. Jeden ze zbirów schylił się i pod­niósł leżącą na ziemi rusznicę. Wachmistrz, nie czekając, wymierzył i po­ciąg­nął za spust. Zdążył tylko dostrzec, że tamten również unosi broń. Gruch­nę­ły dwa strzały. Olgierd poczuł delikatne muśnięcie powietrza na policzku. Strzał mu­siał przejść bardzo blisko. Przeciwnik natomiast runął na ziemię. Kula Brzo­zo­wicza trafiła go w piersi, pozbawiając życia od razu. Pozostał jeszcze jeden. Był to ten sam, który strzelał wcześniej do dziewczyny, więc jego pistolet był nie­nabity. Miał jednak szablę i siłę, by jej użyć. Wachmistrz nabrał głęboko po­wiet­rza i zmusił się, by przyjąć pozycję do walki. Szabla ciążyła tak, jakby dźwi­gał w ręku młodą sosnę. Oprych, widząc śmierć swych towarzyszy, wy­trzeź­wiał całkiem i uważnie obserwował Olgierda. Nie uszło jego uwagi, że z na­pastnikiem dzieje się coś dziwnego. Zrobił krok, potem drugi… Brzozo­wi­czo­wi pot zalewał oczy. Z ogromnym trudem stał wciąż na nogach. Nie wytrzymał w końcu. Opuścił szablę i podparł się na niej. „Ko­niec”, pomyślał. „Nie dam rady”. Spuścił głowę, przekonany, że za chwilę po­czu­je śmiertelny cios. Zamiast tego usłyszał znów rozdzierający wrzask Mykoły. Gdy podniósł wzrok, ujrzał zdumiony, że pachoł gna przez polanę, wywijając jakimś badylem, i drze się wniebogłosy. Zbir był nie mniej zdumiony. W os­tat­niej chwili odbił szablą spadającą na jego głowę zaimprowizowaną maczugę. My­koła, wytrącony z równowagi, poleciał prosto na Olgierda, wypuszczając swo­ją broń. Upadli obaj na ziemię. Chłopak błyskawicznie zerwał się i rzucił, by pochwycić swój badyl. Łotrzyk, biorąc porządny rozmach nogą, wydzielił mu potężnego kopniaka prosto w twarz. Pachołek niemal pofrunął w powietrze, po czym runął na ziemię. Zbir podchodził teraz powoli do Brzo­zowicza. Ten spróbował jeszcze raz się podnieść. Całe ciało pulsowało jed­nym wielkim bólem. Znów podparł się na szabli i w tej chwili poczuł, jak coś ude­rza w nią z impetem, wytrącając mu ją. Rzezimieszek, widząc już teraz łatwą ofia­rę, postanowił się z nią nieco zabawić. Wachmistrz, tracąc równowagę, zro­bił krok do tyłu i upadł. Jego ręka trafiła na ciało tego z bandy, którego zabił na po­czątku. Kątem oka dostrzegł wystający zza pasa pistolet. Zdążył jeszcze spoj­rzeć w górę i zobaczyć, jak przeciwnik robi zamach szablą do cięcia. Olgierd szarp­nął się, nadludzkim wysiłkiem chwytając rękojeść broni. Wystrzelił nie­mal w tej samej chwili, gdy opadająca z warkotem szabla trzasnęła o lufę pis­to­letu. Trafiony bandzior runął do tyłu. Brzozowicz leżał, nie mając siły już na nic.

Po jakimś czasie spróbował zrobić jakikolwiek ruch. Zacisnął i wy­pros­to­wał dłoń. Następnie podparł się ręką i usiłował podnieść. Nie udało się za pierw­szym razem. Skulił się i opierając głowę o ziemię, podciągnął nogi. Udało mu się klęknąć. Doczołgał się do Mykoły. Spojrzał na jego twarz i ze zdumieniem zo­baczył, że chłopak ma otwarte oczy. Przez chwilę pomyślał, że jest martwy, za­raz jednak usłyszał:

— Olaboga, jegomość, ja umarłem?

Wachmistrz zamknął oczy i nabrał powietrza.

— Rusz dupę i zobacz, co z dziewczyną. Jak żyje, to zabierz ją do wozu, bo ja nie dam rady. A potem wróć się po mnie. I radzę ci, pośpiesz się.

Zbliżali się do Łucka. Brzozowicz musiał zrobić na dwukółce nieco miejs­ca dla dziewczyny, w której nodze tkwiły wciąż odłamki śrutu. Miała na imię Ludka i pochodziła z Łucka. Zbóje zabrali ją wprost z drogi, gdy powracała wraz z ojcem i bratem z Sokala. Brata i ojca zabili. Z początku, gdy pa­chołek usiłował ją zabrać z polany, okazało się, że dziewucha miała jeszcze cał­kiem dużo siły w zapasie. Zaczęła gryźć, kopać i wrzeszczeć i dość długo trwa­ło, zanim Mykoła zdołał jej wytłumaczyć, że nie chce jej gwałcić, tylko po­móc, i w ogóle — że uratowali jej życie. W końcu dała się przekonać i zażądała ja­kiegoś kawałka ubrania. Może gdyby chłopak od tego zaczął, zamiast usi­ło­wać ciągnąć ją gołą, to uwierzyłaby mu wcześniej. Potem Mykoła wrócił po Ol­gier­da. Wachmistrz, gdy odpoczął nieco, zaczął jako tako przebierać nogami i wspar­ty na ramieniu pachołka, dowlókł się jakoś do wozu. Mykoła na koniec prze­szukał jeszcze obóz zbójów i znalazł tam nieco gotówki. Zabrał również sporo innych rzeczy, włącznie z bro­nią. Teraz jeszcze należało odwieźć dziewczynę do jakiejś rodziny. Młody wieś­niak siedzący na koźle był zdecydowanie w najlepszym humorze z całej ich gro­mady. Humoru tego nie psuła mu nawet potężna śliwa pod okiem, będąca pa­miąt­ką po kopniaku, który otrzymał. Cała wyprawa do Sokala przyniosła mu znacz­ne profity: pomijając, że sprzedał szczęśliwie ze stryjem całą kapustę, to miał jeszcze udział w znalezionych przy zbirach skarbach, a ponadto obiecaną za­płatę za transport Brzozowicza. Przy okazji będzie miał o czym opowiadać przez pół życia. Pod warunkiem że mu nikt tego życia nie zdąży za szybko odebrać.

Ludka, pomimo wdzięczności za ocalenie, opłakiwała wciąż zabitych blis­kich. Olgierd z kolei, patrząc na tych dwoje, myślał o tym, co mógłby jeszcze zrobić, gdyby nie dopadła go ta przeklęta choroba. Zaczął błą­dzić myślami w różnych kierunkach. Przez moment ujrzał oczami wyobraźni, jak tych dwoje zostaje ze sobą na resztę życia, a on stoi na straży ich szczęścia i spo­koju. Zaraz potem pojawiły się wizje wszystkich rzezi, w których brał udział, bitych i zabijanych chłopów, którzy nie chcieli dać aprowizacji, mor­do­wa­nych od niechcenia bezbronnych ludzi, gwałconych kobiet…

Przed miastem Olgierd kazał pachołkowi zatrzymać wózek.

— Trzymaj to — powiedział, wręczając mu sakiewkę.

Mykoła rozdziawił gębę, nie mogąc uwierzyć. Zważył mieszek w dłoni i wy­krztusił:

— Mój jegomość… O Jezusie, aż tyle! Proszę pokornie, żeby jegomość ze mną do wsi raczył pojechać. Wykurujem jegomości, że hej! We dwie nie­dziele będzie jegomość jak nowo narodzony!

Wachmistrz uśmiechnął się.

— Nie gadaj tyle. Zawieź dziewkę do domu. Niech się nią tam zajmą, a o mnie się nie troszcz. I pamiętaj, że ocaliłeś jej życie. Doglądaj teraz, żeby cię na­groda nie minęła.

Ludka pewnie zarumieniłaby się na te słowa, ale akurat spała w najlepsze.

Zgramolił się z wozu, wszystkie siły wkładając w to, by nie krzywić się z bólu.

— No! Jedź!

— Niech Bóg prowadzi jegomości!

— I was też. Bywaj!

Odczekał kilka chwil, zanim dwukółka nie zniknęła za zakrętem. Potem skrę­cił w las i zaczął powoli iść wijącą się między drzewami ścieżką. Po jakimś cza­sie dotarł do niewielkiego strumyka. Zatrzymał się i usiadł na jego skraju. Od­piął sakwę i wyciągnął manierkę z gorzałką. Odkręcił korek i podniósł ją do ust, pociągając tęgi łyk. Odetchnął głęboko i rozejrzał się wokół. Miejsce było dob­re. Nawet bardzo dobre. Spokój, cisza… Nie musi się spieszyć. Ma jeszcze ca­łą manierkę…

Gdy wjeżdżali do Łucka, miejski gwar obudził Ludkę. Uniosła głowę i skrzy­wiła się z bólu. Zagłębiali się coraz bardziej w plątaninę ciasnych i głoś­nych uliczek typowego miasta na Wołyniu. Na tyle głośnych, że nie usłyszeli już hu­ku wystrzału.