Tematem niniejszego artykułu jest obraz parafii św. Katarzyny w Zgierzu z połowy XVIII wieku. Dotyczy on zarówno parafii jako instytucji kościelnej, jak i lokalnej społeczności.

Wizytacja dekanatu zgierskiego z 1759 roku miała przygotować parafie tego dekanatu do odbycia wizytacji generalnej. Niestety nie zachował się zgierski protokół następującej po niej bezpośrednio wizytacji generalnej, choć wiadomo, że odbyć się ona miała w roku 1763, ponieważ w księgach metrykalnych znajduje się pozostały po niej dekret reformacyjny.

Wizyta rozpoczyna się, pomijając jedno zdanie o wyglądzie kościoła, o którym później, od przedstawienia sylwetek duchownych administrujących parafię. Ówczesnym proboszczem był kanonik łęczycki Antoni Karski, który otrzymał parafię jako beneficjum w 1735 roku, na co od papieża Benedykta XIV otrzymał w 1743 r. dokument potwierdzający granice majątkowe parafii. Swoją funkcję pełnił do 1764 roku. W związku z tym, że proboszcz z racji urzędu nie mógł osobiście przebywać przy kościele parafialnym, wszystkie obowiązki spoczywały na barkach wikariusza Leona Siedleckiego. O wikarym dowiadujemy się, że pochodził z rodziny luterańskiej, z kontekstu zdania wynika też, że istniały wcześniej pewne związki pomiędzy obecnym proboszczem a wikarym, ponieważ mowa jest tam o opiece prawnej, jaką Siedleckiego otoczył proboszcz, obiecując mu ponadto stanowisko wikariusza w zamian za zmianę wyznania. Leon Siedlecki został opisany jako nienaganny duchowny. Przede wszystkim starał się nawiązać dobry kontakt z zaniedbującymi praktyki religijne wiernymi, zarówno chłopami, jak i mieszczanami oraz szlachtą, pilnując, by uczęszczali na mszę w niedziele i święta, ale także jeżdżąc i katechizując. Pomimo tych starań niektórzy parafianie nie stosowali się do nauk czy nakazów religijnych, w niedziele i święta wykonując prace fizyczne. Posługę wikarego pełnił w latach 1759–1760¹.

Obejście należące do parafii, a więc plebania, dom wikarego i dwie stajenki znajdowały się w dobrym stanie. W pobliżu plebanii była gorzelnia, w której przez cały czas pędzona i prawdopodobnie szynkowana była wódka. Stało się to powodem sporu i w końcu procesu pomiędzy proboszczem a mieszczanami, którzy mieli zagwarantowany monopol na destylację i wyszynk alkoholu. Jak się okazało, głównym inspiratorem zajścia był starosta zgierski Maciej Cielecki, podjudzający mieszczan do kłótni, ponieważ propinacja na terenie plebańskim godziła także w jego interesy. Zakończyło się to przybyciem komisji królewskiej, która wydała proboszczowi upomnienie zakazujące propinacji. Mimo tego proboszcz nadal pozostał w posiadaniu gorzelni².

Dochody z dziesięcin sięgały 1000 polskich złotych, z czego większość została otrzymana. Dochody wynikające z prawa stuły nie były za wysokie. Spośród środków jakimi dysponował wikary, część została przeznaczona na winiarnię, która mogła dawać pewne dochody ratujące sytuację finansową parafii. Głównym zabezpieczeniem kościoła była w całości należąca do kościoła zgierskiego wieś Krzepocinek położona w parafii Leźnica Wielka. Oprócz dochodów parafii zgierskiej część wiernych musiała również składać daniny na rzecz innych instytucji. Chodzi tutaj o dziesięcinę z miejscowości Brużyca Mała i Jedlicze trafiającą na stół arcybiskupi³.

Ciekawą rzeczą zawartą w opisie wizytacji jest imienna lista osób ekskomunikowanych z miejscowego społeczeństwa. Pierwszym spośród tego grona był ekskomunikowany z niewyjaśnionego powodu mieszczanin zgierski Tomasz Rajek, który jako wyklęty nie mógł przyjmować sakramentów pokuty i komunii w kościele parafialnym, a wyłącznie u ojców franciszkanów w Łagiewnikach, co w takich przypadkach jest ustalone przez stolicę apostolską. Drugą osobą był Paweł Fich, także zgierzanin, oskarżony przez wójta o „bezkarne występki”, którego proces stał w miejscu z powodu nieobecności świadków. Trzecią osobą, która znajdowała się na tej liście, był Wojciech Fich, prawdopodobnie krewny wspomnianego wcześniej. Był on oskarżony o spowodowanie poronienia u swojej siostry.