Rozmówcy Grzegorza Jankowicza: Orhan Pamuk, Rabih Alameddine, Josef Škvorecký, Amos Oz, Etgar Keret, Marjane Satrapi, Dubravka Ugrešić, György Spiró, Lukas Bärfuss, Herta Müller, Charles Simic, John Ashbery i Alberto Manguel – wybitni przedstawiciele światowej prozy i poezji, opowiadają o początkach własnej twórczości i ważnych wydarzeniach w ich życiu. Co ich łączy, prócz popularności i sporych osiągnięć? Przede wszystkim rozległa wiedza. Wielokrotnie zaskakują czytelnika wątki świadczące o tym, że twórcy znają specyfikę i historię literatury poszczególnych narodów, także polskiego. To niezwykłe przeżycie, gdy można posłuchać rozmowy z węgierskim pisarzem o fragmencie historii Polski mało znanym nawet Polakom, zobaczyć niektóre jej aspekty w oczach zagranicznych twórców. Goście Jankowicza to literaci wielkiego kalibru. Nie ma znaczenia, że urodzili się w Libanie, Turcji, Izraelu, Czechosłowacji, Jugosławii, na Węgrzech, w Iranie, Szwajcarii, Rumunii czy w Argentynie. Posiadają rozległą wiedzę, potrafią wznieść się ponad konflikty i podziały, kulturowo przynależą do całego świata.

Cmono to niezwykły tom, antologia wywiadów, które układają się w spójną całość (jak zbiór esejów) o silnym przekazie, a rozmowa – w czym duża zasługa Grzegorza Jankowicza (filozofa literatury, krytyka i tłumacza) – podniesiona została do rangi sztuki. Alberto Manguel, jeden z jego interlokutorów, stwierdza: Sztuka rozmowy, tak jak sztuka czytania, polega na współ-tworzeniu. Pytania i odpowiedzi, komentarze i riposty – wszystko to składa się na nowy tekst, którego żaden z uczestników dysputy nie jest wyłącznym autorem. A jednak to stawiający pytania ma najtrudniejsze zadanie. Grzegorz Jankowicz jest w tej materii prawdziwym mistrzem, potrafiącym ustawić niemal niewidoczny stelaż, na którym jego rozmówca może zawiesić swe myśli. Treść pochodzi od osoby udzielającej wywiadu, ale spójność, błyskotliwość i jasność wywodu zawdzięczamy samemu Jankowiczowi, który jest niczym magik wydobywający językowe króliki z naszych kapeluszy.

Książka Cmono… posiada wiele walorów. Prezentuje sztukę konwersacji i konstruowania wywiadów, wydobywających z pisarzy to, co najlepsze – istotę ich pisarstwa i indywidualności. Oczywiście tematyka rozmów nie krąży wyłącznie wokół wielkich problemów współczesnego świata i literatury. W książce można odnaleźć także sporo anegdot. Nie zawsze bowiem impulsem do napisania dzieła staje się „wielkie wydarzenie”. Czasem wszystko zaczyna się od anegdoty. Staje się ona elementem konstrukcyjnym utworu, niekiedy organizuje (tak jak w tym przypadku) treść i formę książki, a nawet inspiruje jej tytuł. Podczas lektury dowiemy się m.in. w jaki sposób Orhan Pamuk próbuje czytelnikom pomieszać granice między światem prawdziwym a powieściowym, co Alberto Manguel czytał Borgesowi, gdy ten stracił wzrok, dlaczego rodzice, którzy posługiwali się wieloma językami, zrobili wszystko, by Amos Oz nauczył się tylko jednego. Dotrzemy i do tego, czym jest tajemnicze „cmono”…

Lektura książki uświadamia, że od zarania dziejów towarzyszy człowiekowi nieodparta potrzeba słuchania opowieści. Dzisiaj sięgamy po książki napędzani tym samym motorem, co nasi przodkowie garnący się do bardów i pieśniarzy. Zmieniły się tylko warunki. Czy powieść jest zagrożona i kiedyś przestanie być potrzebna? Nawet jeśli wielka narracja przechodzi kryzys, nie grozi jej śmierć naturalna. Czytelnicy nie będą mogli obejść się bez książek, a tym bardziej pisarze nie zaniechają tworzenia. Niezależnie bowiem od tego, czy tworzy się, by uciec od rzeczywistości, czy po to, by tę rzeczywistość ocalić, dla człowieka dotkniętego „iskrą bożą” i talentem pisanie jest naturalną potrzebą, jak oddychanie. „Cmono” w to wierzę.

Śmierć opowieści nastąpi dopiero wtedy, gdy zniknie jakiekolwiek życie. Jesteśmy opowieściami, które sobie opowiadamy.Rabih Alameddine