Czynię to z niechęcią – i nie dlatego, że język obsceniczny, ale ze względu na czas – jednak dla przykładu penis doprowadzony do erekcji, o którym pisze w recenzji Andrzej Michalski (uwaga, przed Tobą wysyp wulgaryzmów): „Mam go w ręce i obciągam ci, a to twój kutas, przecież wyruchałeś nim masę cipek, wszystkie z Posto Ristoro, dogadzałeś tym szmatom i dziwki wytryskiwały, skręcały się z rozkoszy, kiedy im wsadzałeś swego potężnego i grubego fiuta, w górę i w dół, ujeżdżałeś je równo i tak jak wtedy dawaj do przodu i do tyłu… No już, napręż go, oż kurwa, Boże, co się dzieje z twoim karabinem, waliłeś konia niż ktokolwiek, a co robiłeś z dziadami, hej Bibo, w ogrodach pokazywałeś im, jak naprawdę posługuje się pałą, co robiłeś z zawszonymi staruchami? Spuszczałeś się przed tymi brudnymi dziadami, dawałeś show swoim kutasem, ty i on! I wszyscy się ślinili i pokrywali cię setkami litrów i zgarniałeś całą tę kasę, dzięki twojemu ogierowi, Bibo, dawaj teraz, ty kierujesz twoim fiutem, podnosi się, wzdyma, jesteś mistrzem rżnięcia, dymasz, podnosi się, dostaje skrzydeł. Bibo jest gruby, już stoi, jest wielki, w gorę i w dół, do chuja! Do przodu i do tyłu [...]. Prawdziwa torpeda, dalej, Bibo! Już wystartowałeś, jesteś w powietrzu, tryskaj, kurwa! Ciach, igła w żyle”³ – fragment w zbiorze opowiadań nie jest wypadkiem przy pracy. Czytelnik nie znajdzie na łamach Libertynów strony bez hetero- i homoseksualnej obsceniczności (czyli „obciągania”, „dawania”, „ssania” i etc.). To, co krytycy nazywają zbliżaniem się do materii życia (przez użycie potocznej konwencji opisu), staje się w ostateczności nierealną próbą oddania obyczajowych zjawisk młodej generacji lat 70., którzy na fali „wolnej miłości” i zmiany pokoleniowej (we Włoszech politycy lewicowi angażują się w terrorystyczną działalność) szukają azylu – a ten azyl znajdują w zupełnym oderwaniu od rzeczywistości; kierując życiem nieodpowiedzialnie uciekają w prywatność. Mimo że Tondelli wprowadza narrację pierwszoosobową – opowiada obserwator i uczestnik zdarzeń – a więc z beletrystycznego punktu widzenia narracja najłatwiejsza, to autorowi nie udało się uniknąć prozatorskiej śmieszności i naiwności. Wychodzi tanie efekciarstwo. Stylistyczna nieporadność i komizm sytuacyjny – oto bowiem Giusy, główny bohater opowiadania, doprowadza do erekcji przyjaciela, aby móc wbić igłę (Bibo jest tak rozmemłany i wycieńczony ciągłym wstrzykiwaniem, że penis okazuje się jedynym miejscem zdolnym, jeszcze, przyjąć heroinę). Pisarz, zapewne, aby ustrzec się literackich powtórzeń (mimo że naśladuje mowę potoczną!), niezwykle barwnie i patetycznie reżyseruje (niby)dramat, który oddaje licznymi synonimicznymi nazwami penisa: „kutas”, „potężny i gruby fiut”, „karabin”(!), „koń”, „pała”, „ogier”, „torpeda”. Szczytem antynaturalistyczności jest anielskie ożywienie członka – dostaje skrzydeł(!), co musi kontrastować z rozgrywanym tragizmem sytuacyjnym.

Książka nie jest powieścią, mimo że opowiadania mogą łączyć historie „dziwek”, „narkomanów”, „lachociągów” czy „pedałów”. O powieści nie świadczy również, wbrew opinii Ugniewskiej, kondycja młodych gniewnych i zagubionych, którzy podróżują tam i z powrotem; z marzeniami, nadziejami, że można znaleźć jeszcze lepszą wolność: „Wsiąść w samochód i jechać, w noc włóczęgi i ucieczki, pełnym gazem przez drogi Emilii, żeby wykrzyczeć wszystko, co mam w środku, noc samotności i wędrówki bez celu, samochodem przez prerie […]”⁴. Poszczególne opowiadania posiadają własnych bohaterów, a fabuła osnuta jest wokół konkretnych młodych (zazwyczaj studentów) gnomów, którzy poszukują ekstremalnych przygód. To historie ludzi wpadających w emocjonalne skrajności, ludzi niedojrzałych „do życia” (jakby stworzeni „do umierania”), a w zależności od okoliczności, nastrojów i potrzeb czasami pragnących bezludnej wyspy lub usilnie zmierzających do cielesnego zbliżenia z kimkolwiek. Wśród bohaterów znajdziemy – jednak – również takich, którzy bezwiednie oddają się sytuacji: „Ale przygodny nie chcą się od nas jakoś odpieprzyć i spadają na nas nawet wtedy, gdy ich nie szukamy, krótko mówiąc, skoro jesteśmy już w grze, gramy”⁵ – czule wyznają koleżanki z opowiadania Mimowie i komedianci, których znerwicowana wagina prowadzi do baru wypełnionego alkoholem, narkotykami i, co najważniejsze, „fiutami”.

W zbiorze zapoznamy się jeszcze z nieudaną próbą samobójczą. Poznamy mężczyzn heteroseksualnych, którzy z łatwością oddają się homoseksualnym igraszkom. Poznamy również antyteorię przyjaźni (jeśli nie masz narkotyków, nawet nie podchodź!), uraczymy ludzi bezcelu, zatracających się w wyimaginowanej rzeczywistości, w owej wymyślnej wolności, która z czasem pociąga bohaterów na samo dno – wolności, która na własne życzenie staje się przekleństwem i w ostateczności – końcem plugawego życia. Może i lepiej.

Libertyni inaczej to czas stracony. Nigdy bym nie pomyślał – a jednak możliwe! – że polska literatura (np. Berek M. Szczygielskiego, Lubiewo M. Witkowskiego) to guru współczesnej literatury gejowskiej (a niewątpliwie książkę Tondellego do takiej literatury zaliczamy).

Nie polecam. 37 złotek wyrzuconych w tanią, nawet nierozrywkową literaturę (czytaną do toalety/w toalecie).