Język polski > Polszczyzna obczyzna

Żeby polski był polskim

Katarzyna Smyczek

Kiedy powinniśmy używać biernika, a kiedy dopełniacza?

Trudności z użyciem biernika liczby pojedynczej ma wielu Polaków. Niejednokrotnie możemy usłyszeć, że trzeba wysłać sms-a (a przecież poprawna forma to sms), zjeść kotleta (zamiast zjeść kotlet). Inne kłopotliwe konstrukcje z biernikiem to np. wypić szampan (czy szampana?), kupić jeden filet (czy jednego fileta?). W poradni językowej Uniwersytetu Wrocławskiego pojawiło się podobne pytanie, odpowiedź na nie brzmi: Można pić szampana albo szampan, a kupić filet lub potocznie – fileta. Mirosław Bańko w poradni PWN wyjaśnia, że wyrazy takie jak szampan, mercedes czy tenis są żywotne gramatycznie, a ściślej rzecz biorąc – męskożywotne, dlatego zmieniają formę w bierniku, przyjmując końcówkę –a. Niektóre z nich mają po dwie formy biernika, tak jak przytoczony już szampan.

Dotknąć

Dotknąć piłki (a także ręki, młockarki, szafki) czy dotknąć piłkę (odpowiednio rękę młocarkę, szafkę)? W zależności od kontekstu dotknąć może łączyć się z dopełniaczem- w znaczeniu „zbliżać się do kogoś lub czegoś aż do zetknięcia, uzyskania kontaktu” lub z biernikiem- w znaczeniu przenośnym. Janek dotknął piłki ręką- uzyskał z nią kontakt, zbliżył się fizycznie, po czym przypomniało mu się, że piłka jest brudna i zaklął siarczyście „głupia piłka”, czyli krótko mówiąc dotknął piłkę, obraził ją do żywego.

Proszę pani czy proszę panią?

Aby rozstrzygnąć tego typu dylematy, należy dokładnie przyjrzeć się semantyce obu wyrażeń. Proszę pani (z dopełnieniem w formie dopełniacza) ma charakter grzecznościowy i jest tożsamy z "zechce pani zwrócić uwagę na…", np. Proszę pani, Tomek znowu mnie bije, proszę panią (z dopełnieniem w bierniku) oznacza, że jakąś panią prosimy o coś np.: Proszę panią o podanie mi swoich danych personalnych. Proszę panią o rękę córki/syna.

Szkolenie w zakresie BHP czy szkolenie z zakresu BHP?

Oba wyrażenia są poprawne, ale w zależności od kontekstu, w jakim się je stosuje. Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN pod redakcją Andrzeja Markowskiego podaje, że wyrażenia w zakresie (czegoś) używamy w połączeniach: Opanować materiał w zakresie liceum. Ta umiejętność jest w zakresie moich kompetencji. Szkolenia w zakresie BHP. Tego wyrażenia jednak we współczesnej polszczyźnie bardzo często się nadużywa, np. w połączeniach: Doświadczenie w zakresie zarządzania ruchem drogowym. Wiedza w zakresie nauk ścisłych. Natomiast wyrażenie z zakresu (czegoś) odnosi się do jakiejś dziedziny, np. Badania z zakresu logopedii. Geometria to nauka z zakresu matematyki. Egzamin z zakresu słowotwórstwa.

Stanowiska

Kto z nas nie chciałby być

a) nominowanym dyrektorem

b) nominowanym na dyrektora

c) nominowanym na stanowisko dyrektora ?

i pytanie nr.2: Która z odpowiedzi jest poprawna?

Wyraz nominacja, jak podaje Słownik języka polskiego PWN, oznacza: „oficjalne powołanie kogoś na jakieś stanowisko, zgłoszenie kandydatury do czegoś”. Zatem poprawna jest odpowiedź c. W języku potocznym można pozwolić sobie na użycie b.

Pomoc - za i przy

Wybór między użyciem konstrukcji za pomocą i przy pomocy jest uzależniony od kontekstu. Za pomocą odnosi się wyłącznie do rzeczy: za pomocą narzędzi- poprawnie, za pomocą Marcina - niepoprawnie, a w dodatku można tym Marcina dotknąć. Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN podaje, że forma przy pomocy jest używana tylko w odniesieniu do osób, jednakże Mirosław Bańko w odpowiedzi na pytanie zadane kiedyś w poradni językowej PWN, napisał, że można coś zrobić zarówno przy pomocy kogoś jak i czegoś. Reasumując, jest więcej przy niż za.

Katarzyna Smyczek
PodróżeKulturaMuzykaHistoriaFelietonyPaństwo, polityka, społeczeństwoPowieści i opowiadaniaKącik poezjiRecenzjeWielkie żarcieKomiks
PrzewodnikiAlbaniaNepalPolskaRumunia
Oceń zamieszczony obok artykuł.
Minister kazał, więc uprzejmie informujemy, że nasze strony wykorzystują pliki cookies (ciasteczka) i inne dziwne technologie m.in. w celach statystycznych. Jeśli Ci to przeszkadza, możesz je zablokować, zmieniając ustawienia swojej przeglądarki. Więcej informacji znajdziesz w artykule: Pliki cookies (ciasteczka) i podobne technologie.