Język ukraiński > Spotkania z Ukrainą

Kilka słów o literaturze ukraińskiej, cz. II

Na literaturę ukraińską XX wieku ogromny wpływ wywarły wydarzenia historyczne i polityczne, ideologie - stalinizm i komunizm. Ze względu na trudne warunki polityczne kraju twórczość częściowo rozwijała się na emigracji. Bardzo widoczny jest podział na pokolenia twórców.

Pod koniec XIX i na początku XX wieku na Ukrainie Naddnieprzańskiej zaczął rozwijać się realizm, pisano o życiu ukraińskiego chłopstwa, duchowieństwa na prowincji oraz inteligencji, nawiązywano do historii. W prozie realistycznej występują dwa nurty: etnograficzno-opisowy i społeczno-psychologiczny. Wielcy twórcy tego okresu to Iwan Neczuj- Lewycki, Maria Wilińska znana jako Marko Wowycz, Iwan Mandżura, Jakiw Szczoholiw, a przede wszystkim Iwan Franko. Był on galicyjskim pisarzem, poetą, działaczem politycznym, myślicielem i uczonym. Dostosował on ukraińską poezję do współczesnych wzorców europejskich, przełamując tradycję wiersza kołomyjkowego, (wiersz w rytmie pieśni ludowej) czyli takiego, jakie pisał Szewczenko. W dorobku pisarza znajduje się ponad pięć tysięcy pozycji bibliograficznych (!) a esencją jego poglądów etycznych, filozoficznych, politycznych i estetycznych jest poemat Mojżesz (1905 r.) Jest to opowieść o życiu biblijnego Mojżesza, który wyprowadza lud żydowski z krainy niewoli, a za chwile słabości i zwątpienia płaci życiem. Poemat cechują proroczy nastrój, głębia i doskonałość formy.

Na początku XX wieku, częściowo równolegle z realizmem, rozwijał się ukraiński modernizm. Wołodymyr Wynnyczenko, dramaturg, głosił apologię siły, nietzscheańską filozofię indywidualizmu. Głoszono także hasła sztuki czystej (sztuka dla sztuki, wyrażająca "nagą" duszę, gdzie artysta jest kapłanem). Niezwykle ważną postacią jest Mychajło Kociubiński, mistrz i nowator prozy artystycznej. Był on twórcą, któremu udało się zbliżyć literaturę ukraińską do światowej.

Kolejną wybitną pisarką, a także poetką, dramaturgiem, prozaiczką, publicystką, działaczką na rzecz zachowania folkloru ukraińskiego działaczką polityczną (więziona za przeciwstawianie się władzy) w tym okresie była Łesia Ukrainka, czyli Larysa Kosacz - Kwitka. Urodzona w 1871 roku na Wołyniu, zmarła w 1913 roku w Gruzji. Jej twórczość jest pełna emocji, duchowego niepokoju, ale też wiary i nadziei na zwycięstwo dobra i sprawiedliwości. Nawiązuje ona do dokonań starożytnych, ale także współczesnych sobie pisarzy z Zachodu. W jej dziełach wyraźnie widoczny jest symbolizm, folklor, wierzenia ludowe; za jej najdoskonalsze dzieło uważa się „Pieśń lasu”.

Twórcy lat 20. i 30. doskonale wpisywali się w nurty takie jak futuryzm, symbolizm, dekadentyzm czy neoklasycyzm. W tym czasie pojawiło się wielu światłych, świetnie wykształconych poetów i prozaików. Warto wspomnieć nazwiska: Pawło Tyczyna, Wołodymyr Sosiura, Iwan Kułyk, Andrij Hołotko, Wiktor Petrow, Petro Pancz, satyryk Ostap Wysznia. W tym czasie tworzył także poeta Bohdan Antonycz, piewca łemkowszczyzny, który ze względu na cenzurę stał się znany dopiero w latach 60. XX wieku.

Władza sowiecka w obawie przed tym, że twórcy ci mogliby zagrażać rusyfikacji narodu ukraińskiego przez ZSRR, nakazała masowe morderstwa pisarzy i ludzi kultury, zmuszanie do samobójstw, tortury. Dlatego pokolenie lat 20 i 30 nazywane jest „rozstrzelanym odrodzeniem”.

Lata 60. były przełomem. Mimo, że wciąż zabroniona była twórczość wielu poetów i prozaików, cenzura zelżała, nastąpiła częściowa rehabilitacja ofiar totalitaryzmu. Był to spontaniczny ruch ludzi kultury, literatów, malarzy, twórców teatru i kina, nazywanych „szestydesiatnyky”. Protestowali przeciwko wynarodowieniu sztuki, eksponowali patriotyzm, poczucie przynależności do kultury ukraińskiej, zachęcali do powrotu do światowych źródeł literatury. Widoczny jest powrót do tradycji, folkloru, demonologii, odnowienie języka ukraińskiego, czerpanie z dokonań „rozstrzelanego odrodzenia”.

Najwybitniejsi poeci to Lina Kostenko, nominowany do literackiej nagrody Nobla Wasyl Stus, Wasyl Symonenko, Iwan Dracz, Ihor Kałyneć,; prozaicy: Walerij Szewczuk, Hryhir Tjutjunyk, Wasyl Zemla, Jewhen Hucało.

Lata 70. i 80. to okres wzmożonej cenzury, przestoju dla twórców, poeci piszą „do szuflady”, wydają bardzo mało, bądź też piszą zgodnie z normami narzucanymi przez władzę.

Dopiero po 1991 roku następuje europeizacja literatury, pojawiają się młodzi pisarze. Powstają grupy literackie organizujące happeningi, stosujące prowokację w celu zmuszenia publiczności do myślenia: Bu-Ba-Bu, czyli Burleska-Bałagan-Bufonada (należeli do niej Jurij Andruchowycz, Ołeksandr Irwanec, Wiktor Neborak), grupa ta występowała na całej Ukrainie, ich twórczość poruszałą problematykę transformacji w formie parodii, wykorzystywała język ulicy. Kpiła z autorytetów, nawiązywała do kultury baroku, tworzyłą opozycję wobec tradycji i tradycyjnych form poezji. Inne grupy to Łu-Ho-Sad (Iwan Łuczuk, Nazar Honczar, Roman Sadłowski), Propałą Hramota (Semen Łysoń, Wiktor Nedostup, Jurij Pozajak).

W Iwano-Frankiwsku, czyli dawnym Stanisławowie, uważanym dotychczas za artystyczną prowincję, pojawiło się wielu twórców, którzy odcisnęli ogromny ślad na literaturze ukraińskiej ostatniego dwudziestolecia. Jednym z nich jest wspomniany wyżej Jurij Andruchowycz, autor powieści takich jak: Dwanaście kręgów, Perwersja, Moskoviada, Erz-herz-perc, a także (wspólnie z Andrzejem Stasiukiem) Moja Europa. Dwa eseje o Europie zwanej Środkową. Zjawisko to określa się mianem „Fenomenu Stanisławowskiego”. Można tu także wymienić nazwiska: Taras i Jurko Prochaśko, Myrosłąw Jaremak, Ołeh Hucułak, Lena Urbanowska.

Szerokim echem na Ukrainie, w Rosji, ale też w Polsce i na świecie odbiła się powieść pisarki poetki i eseistki Oksany Zabużko, wydana w 1996 roku „Badania terenowe nad ukraińskim seksem”. Kolejnym ważnym prozaikiem, bezlitośnie rozprawiającym się z post-radziecką rzeczywistością jest Serhij Żadan („Anarchy in the Ukr”, „Depeche Mode”, „Hymn demokratycznej młodzieży”).

Kilka pozycji bibliograficznych, które pragnę szczególnie polecić:

„Dom na wzgórzu”, Walerij Szewczuk – niezwykła opowieść o dziejach pewnego domu i jego mieszkańców, wymieszanie realnego i magicznego świata pełnego duchów wierzeń ludowych.

„Jabłka z jesiennego sadu”, Jewhen Hucało – opowiadania liryczne, impresjonistyczne, przepełnione symboliką natury – owoców, drzew, zmieniających się pór dnia i roku.

„Kanapa na skraju łąki” – zbiór opowiadań ukraińskich XX wieku (wydanie polskie 1986).

„Badania terenowe nad ukraińskim seksem”, Roksana ZabużkoSeksualna odyseja malarza i poetki, rozgrywająca się na Ukrainie i w Ameryce końca XX wieku. Niby w średniowiecznym misterium, bohaterka przechodzi przez piekielne kręgi niedawnej historii Ukrainy, by wreszcie spojrzeć w twarz Szatanowi – Knyżkowa Teka.

„Perwersja”, Jurij Andruchowycz – zabawa ze słowem stylem, rytmem i czytelnikiem.

„Spalone lato”, Taras Prochaśko – przemyślenia zapisane w formie kalendarza, niosące prostą prawdę o życiu, podnoszące na duchu.

„Freud by płakał”, Irena Karpa - (kontrowersyjna postać ukraińskiego świata kultury, autorka kilku książek, wokalistka zespołu Faktyczno Sami) – powieść podróżniczo – ironiczna, łamiąca stereotypy.

Dominika Szubańska
PodróżeKulturaMuzykaHistoriaFelietonyPaństwo, polityka, społeczeństwoPowieści i opowiadaniaKącik poezjiRecenzjeWielkie żarcieKomiks
PrzewodnikiAlbaniaNepalPolskaRumunia
Oceń zamieszczony obok artykuł.
Minister kazał, więc uprzejmie informujemy, że nasze strony wykorzystują pliki cookies (ciasteczka) i inne dziwne technologie m.in. w celach statystycznych. Jeśli Ci to przeszkadza, możesz je zablokować, zmieniając ustawienia swojej przeglądarki. Więcej informacji znajdziesz w artykule: Pliki cookies (ciasteczka) i podobne technologie.