W drodze do Stepanakertu

Zanim Wam opowiem o naszych przygodach w tym pięknym miejscu, najpierw nieco teorii, która wprowadzi Was w temat. Tak więc wg Wikipedii, w starożytności Górski Karabach (Arcach) stanowił część państwa nazywanego Kaukaską Albanią albo Alwanią, w roku 95 p.n.e. został zajęty przez Armenię i powtórnie utracony w 387 n.e. W V wieku wielu mieszkańców zostało chrześcijanami dzięki działalności Kościoła ormiańskiego. Autochtoniczna ludność stopniowo zasymilowała się z narodem ormiańskim. Region rozwijał się, stając się gęsto zaludnioną prowincją Albanii Kaukaskiej, a miasto Barda zostało w VI wieku stolicą tego państwa.

W VII i VIII wieku region został najechany i splądrowany przez Arabów, którzy rozpoczęli rozprzestrzenianie islamu na tym terytorium, jednakże w jego górskiej części chrześcijaństwo pozostało. W XI wieku Turcy seldżuccy zniszczyli Królestwo Armenii, lecz ormiańska ludność tego trudno dostępnego, górskiego obszaru zachowała względną swobodę.

W XVII wieku obszar zajęła Persja, jednak zarządzali nim nadal Ormianie obdarzeni przez Persów pewną autonomią. W połowie XVIII wieku Persowie utworzyli tak zwany chanat karabaski. W 1813 roku Karabach przejęło Imperium Rosyjskie (na 15 lat przed pozostałymi obszarami Armenii zajętymi przez Rosję) i dlatego w 1822 włączyła go w skład prowincji, która miała później stać się Azerbejdżanem.

W roku 1917, po rewolucji październikowej, Górski Karabach stał się częścią Federacji Zakaukaskiej, która wkrótce rozpadła się na niepodległe państwa: Gruzję, Armenię i Azerbejdżan. Azerowie wspierani przez Turcję (pod rządami Komitetu na rzecz jedności i postępu odpowiedzialnego za rzeź Ormian przeprowadzoną wcześniej w Anatolii), pragnąc wyprzeć Ormian z jak największego obszaru historycznej Armenii, wkroczyli do Karabachu. Pomimo przegranej Turcji w I wojnie światowej alianci, ignorując desperackie protesty Ormian, przyznali prawo do Karabachu Azerbejdżanowi, licząc na to, że dzięki temu zdołają w przyszłości uzyskać dostęp do złóż ropy w Baku.

W 1920 roku Zakaukazie zostało zajęte przez bolszewików, którzy przyłączyli Górski Karabach do Azerbejdżanu, licząc na ułatwienie eksportu komunizmu do Turcji i uznając marzących o niepodległości Ormian za naturalnych wrogów jedności państwa sowieckiego. W 1923 roku na większości terytorium utworzono ormiański okręg autonomiczny (Nagorno-Karabachski Obwód Autonomiczny), wchodzący w skład Azerbejdżańskiej SRR, resztę zaś obszaru wcielono bezpośrednio do Azerbejdżańskiej SRR.

Pod koniec lat 80. XX wieku, w obliczu zbliżającego się upadku ZSRR, w Karabachu odżyły nadzieje na zjednoczenie z resztą Armenii. Chcąc je stłumić, azerskie władze zlikwidowały Nagorno-Karabachski Obwód Autonomiczny, ustanowiły jego blokadę ekonomiczną i przeprowadziły anty ormiańskie pogromy w azerskich miastach, najbardziej krwawy w Sumgaicie.

10 grudnia 1991 roku władze Górskiego Karabachu przeprowadziły referendum, w którym przygniatająca większość mieszkańców opowiedziała się za niezależnością. Azerska armia wkroczyła na teren Karabachu i przy wsparciu, stacjonującej na jej terenie Armii Radzieckiej, zdołała – w początkowym stadium działań zbrojnych – opanować znaczną część terytorium, jednak później została wyparta przez słabo uzbrojonych powstańców ormiańskich. Niebanalne znaczenie miała też postawa Rosjan, którzy zmienili strony i zaczęli pomagać Ormianom. 12 maja 1994 roku, gdy Ormianie kontrolowali już cały okręg autonomiczny, korytarz łączący go z Republiką Armenii oraz strefę bezpieczeństwa, podpisane zostało zawieszenie broni.

Do dziś Republika Górskiego Karabachu jest de facto niepodległym państwem posiadającym demokratycznie wybrany rząd, wolnorynkową gospodarkę i wszystkie niezbędne atrybuty suwerenności, w tym policję i wojsko. Nie jest jednak uznawana przez żadne państwo na świecie, nawet przez Armenię, która traktuje Arcach jako część swojego terytorium. System polityczny Republiki Górskiego Karabachu cechuje stabilność i względny demokratyzm.

W roku 1989 Górski Karabach zamieszkiwało 145593 Ormian (76,4%), 42871 Azerów (22,4%), i kilka tysięcy Kurdów, Rosjan, Greków i Asyryjczyków. W okresie 1992–1993 większość Azerów i Kurdów uciekła z regionu. Głównym językiem Górskiego Karabachu jest język ormiański, jednak używany w nim dialekt jest znacząco różny od używanych w Armenii. W 2001 roku 95% ludności stanowili Ormianie; obecni byli też Kurdowie, Grecy i Asyryjczycy. Obecnie ludność Karabachu szacowana jest na 150 tys., mieszkańców.

Z tą wiedzą, a także z informacjami o powtarzających się co jakiś czas potyczkach w strefie nadgranicznej rankiem drugiego dnia pobytu w Armenii ruszyliśmy taksówką na dworzec główny, z którego co dwie godziny, poczynając od 7:00, odjeżdżały dalekobieżne maszrutki do Stepanakertu. Chcieliśmy odjechać tą pierwszą, żeby mieć czas na ogarnięcie się w stolicy Karabachu i małe zwiedzanie miasta. Punkt, z którego odjeżdżają busiki, jest oznaczony zdjęciem „Babci i Dziadka” – symbolem Górskiego Karabachu. Poza nami w maszrutce była jeszcze parka ze Słowenii, resztę pasażerów stanowili miejscowi. Jako że przejazd był dłuższy niż inne kursy maszrutek, to i bagaże były bardziej okazałe. Razem z nami poza zwykłymi tobołami, jechały również pralka i lodówka.

Przejazd do Stepanakertu trwa ok. siedmiu godzin (5000 AMD od osoby). Wkrótce po wyruszeniu w drogę pierwszy raz zobaczyliśmy Ararat. Trasa, którą jechaliśmy, przebiega tuż obok granicy z Turcją, dodatkowo pogoda była piękna, a powietrze przejrzyste. Widok był niesamowity – przez dłuższą chwilę jechaliśmy przyklejeni do szyby (brudnej jak diabli) i podziwialiśmy to cudo. Szkoda, że kierowca nie zatrzymał się na chwilę na małą sesję zdjęciową, ale dla niego był to widok powszedni. Jednak co się odwlecze to, no sami wiecie.

Mniej więcej w połowie drogi zatrzymaliśmy się na obiad. Szkoda, że okolica była nieciekawa, ale widocznie kierowcy mają swoje stałe punkty. Kolejny postój mieliśmy w Goris, tym razem na tankowanie maszrutki. Przy okazji miałem okazję przyjrzeć się bliżej tamtejszej stacji. Takiego dystrybutora w życiu nie widziałem. Wskaźnik poboru paliwa miał kształt tarczy zegara z obracającą się wskazówką. Podczas tankowania obsługa paliła fajki, a dookoła był niezły bajzel. Ale co tam, grunt, że jedziemy dalej.