Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1512 roku i jeśli dobrze ją rozumiem, mówi o lokacji nowej wsi o nazwie Krzemienna (Crziemyenna) w górze rzeki Komanyczy (locandi de novo villiam super fluvio Komanycza dicto, que villam vocabitur Crziemyenna). Wkrótce jednak wieś zmieniła nazwę i już w dokumentach z 1565 roku mowa jest o Komańczy, a nie o Krzemiennej. Według dokumentów mieszkało tu wtedy 21 rodzin obrabiających 11 i 3/4 łana ziemi.

Ciekawym epizodem w historii wsi było powstanie tzw. Republiki Komanieckiej (Komańczańskiej) w listopadzie 1918 roku. Inicjatywa objęła około 30 okolicznych wsi, które chciały się przyłączyć do Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej. Na zasadzie pospolitego ruszenia utworzono oddziały milicji, do których każde gospodarstwo miało oddelegować jednego mężczyznę, a żeby zapewnić im utrzymanie, nałożono podatek na Żydów. Tak utworzona formacja liczyła około 800–1000 ludzi, z których jednak tylko mniej niż połowa miała broń palną, amunicji było niewiele, a granatów czy broni ciężkiej – wcale. 22 stycznia 1919 roku ruszyła polska akcja przeciwko samozwańczej republice, w której po stronie polskiej wzięło udział około 300 ludzi. Polskie siły dość szybko opanowały Komańczę, a rozproszeni obrońcy zebrali się na grzbiecie Sokolisk, jednak po przyjeździe pociągu z oddziałem Wojska Polskiego rozbiegli się w panice. W ciągu kilku dni tzw. Republika Komaniecka przestała istnieć.

W dwudziestoleciu międzywojennym Komańcza zaczęła przekształcać się w miejscowość turystyczną, powstało kilka drewnianych pensjonatów oraz willi letniskowych. Do dziś przetrwały dwa takie budynki: zbudowany w latach 1930–1931 klasztor nazaretanek oraz znajdująca się nieopodal, stojąca na podmurówce okazała drewniana willa. W tym zbudowanym w latach 1933–1934 budynku mieści się obecnie schronisko PTTK.

Piękna, drewniana Cerkiew Opieki Matki Bożej była chyba najcenniejszym zabytkiem Komańczy. Niestety, z niewyjaśnionych przyczyn doszczętnie spłonęła wraz z wyposażeniem w roku 2006. Obecnie możemy oglądać tylko jej wierną replikę, której budowa zakończyła się w roku 2010. Oryginalną cerkiew greckokatolicką w stylu wschodniołemkowskim wybudowano w tym miejscu w 1802 roku. W 1834 roku dobudowano dzwonnicę bramną, a dwa lata później – zakrystię. W 1963 roku świątynia została grekokatolikom odebrana i obecnie jest to cerkiew filialna prawosławna.

Cerkiew w Komańczy jest jedną z wielu ciekawych świątyń znajdujących się na Szlaku Architektury Drewnianej. Jeśli lubicie oglądać stare kościółki, to w pobliżu znajdziecie więcej wartych odwiedzenia miejsc, np. Turzańsk, Rzepedź, Szczawne czy Jurowce.

W 1927 roku ówczesny ordynariusz przemyski – Ks. Biskup Anatol Nowak – zaproponował utworzenie na terenie diecezji klasztoru Nazaretanek. W maju 1928 roku do Komańczy przybyło pierwszych pięć sióstr, które zaczęły nieść pomoc okolicznym mieszkańcom, czym zjednały sobie ich życzliwość. Już rok później poświęcono kamień węgielny pod budowę klasztoru, który wkrótce miał zostać wzniesiony na działce ofiarowanej przez hrabiego Stanisława Potockiego. W 1931 roku pośród jodeł na niewielkiej polance położonej około 600 m n.p.m. stał już drewniany dom z murowanym parterem.

Klasztor jest często odwiedzany przez wycieczki, ponieważ w latach 1955–1956 przebywał w nim internowany kardynał Stefan Wyszyński. Można zobaczyć pokój, w którym mieszkał prymas, a także kaplicę, w której się modlił.

Miejsc noclegowych w Komańczy nie brakuje. Jest trochę kwater prywatnych, pole namiotowe i remontowana w 2012 roku Stacja Edukacji Ekologicznej (dawne schronisko studenckie). Polecić mogę też wygodne i niedrogie schronisko PTTK z bardzo sympatyczną obsługą, mieszczące się w zbudowanej w latach 1933–1934 okazałej drewnianej willi. Na terenie schroniska można także rozbić namiot, co oczywiście zmniejsza koszty noclegów.

Schronisko PTTK Komańcza im. Ignacego Zatwarnickiego

Komańcza 26

tel. (13) 467-70-13, 667-640-366, 607-609-383

e-mail: kontakt@pttk-komancza.pl

Położona pomiędzy Beskidem Niskim a Bieszczadami Komańcza, to dobre miejsce, by rozpocząć piesze wędrówki. Zaraz obok schroniska PTTK przebiega oznakowany kolorem czerwonym Główny Szlak Beskidzki. Jest to najdłuższy (liczący około 496 km długości) szlak w polskich górach prowadzący od Ustronia w Beskidzie Śląskim aż do Wołosatego w Bieszczadach. W Komańczy rozpoczyna się też zielony szlak prowadzący przez Garb Średni na Kanasiówkę (834 m n.p.m.) i schodzący do Moszczańca. Na wyciągnięcie ręki mamy dziewicze lasy, szumiące potoki, magiczne połoniny i rozpościerające się ze szczytów piękne panoramy.